Het kan niemand ontgaan zijn, maar we herdenken dit jaar het feit dat precies honderd jaar geleden de Eerste Wereldoorlog begon. De oorlog die een eind moest maken aan alle oorlogen, maar die al spoedig vast liep in de Vlaamse modder. En met het front kwam ook de tijd tot stilstand. En de hoop en verwachting dat alles voor de kerst over zou zijn. We weten inmiddels beter: dat we over het onderwerp mogen schrijven in de verleden tijd, maar zeker niet in in voltooid verleden tijd. Want het begrip “tijd” is een subjectieve grootheid. Tijd is waar je uit kunt stappen, tijd kan eeuwig duren, ja kan zelfs op een bepaald moment tot stilstand komen. Intussen schrijdt de absolute tijd onverbiddelijk voort. Het heden opgeslokt door de geschiedenis…
Misschien heb ik de herinneringen aan die periode van de Grote Oorlog van 1914 – 1918, wel zo ervaren bij mijn bezoek aan de voormalige slagvelden in de Westhoek van Vlaanderen, als momenten in de tijd. Doorleefde tijd, waarbij het verleden voortschrijdt en de toekomst verslindt en alles wat voortgaat uitvergroot. Het verleden rust niet en neemt steeds groteskere vormen aan…
De avond voor kerst 1914. Gelegd langs de tijdlijn van de geschiedenis. Te midden van destructie en vuile handen. Degeneratie en bederf. In de Belgische loopgraven heerst er desondanks een oorverdovende stilte. Plotseling klinkt er gezang vanuit de Franse en Schotse bunkers wanneer de soldaten er hun korte vakantie vieren. Duitse soldaten antwoorden met een kerstlied. Vanuit beide kampen komen aarzelend witte vlaggen tevoorschijn die een broze, maar tijdelijke wapenstilstand aankondigen. Tot uiteindelijk de generaals hun manschappen een halt toeroepen bij deze toenaderingspoging en bevel geven tot ontruiming van het slagveld. Een leeg niemandsland, langzaam toegedekt door de gestaag vallende sneeuw.
De Eerste Wereldoorlog viert dit jaar haar eigen feestje. Honderd jaar geleden begonnen op de Balkan door een laffe moordaanslag op aartshertog Franz Ferdinand, waarna het vuur van de totale oorlog snel om zich heen greep. De gebeurtenissen van toen staan centraal in de media en massa’s oorlogstoeristen zullen naar de voormalige slagvelden trekken. Voor hen is alles in gereedheid gebracht: De toegangswegen naar de monumenten en begraafplaatsen zijn opgeknapt. Faciliteiten werden voor hen ingericht. Het
verleden mag niet rusten, maar neemt steeds groteskere vormen aan…
Ik was er in de kilte van het vroege voorjaar. Bijna winter nog. De stilte was aangrijpend. Zelfs een eenzame roofvogel hing biddend in de lucht. Toen ik het grote grindveld overstak naar het herdenkingsmonument, schaamde ik mij voor mijn luidruchtige
voetstappen. Het “Silent Night” van die kerstavond weerkaatst nog altijd tussen de duizenden witte kruizen, beroert de verweerde muren van het soldatenkerkhof en slaat uiteen tegen het machtige herdenkingsmonument: “verspreid je, verspreid je…!”
Stars were burning, burning bright
And all along the Western Front
Guns were lying still and quiet.
Men lay dozing in the trenches,
In the cold and in the dark,
And far away behind the lines
A village dog began to bark.
Some lay thinking of their families,
Some sang songs while others were quiet
Rolling fags and playing brag
To while away that Christmas night.
But as they watched the German trenches
Something moved in No Man’s Land
And through the dark came a soldier
Carrying a white flag in his hand.
Then from both sides men came running,
Crossing into No Man’s Land,
Through the barbed-wire, mud and shell holes,
Shyly stood there shaking hands.
Fritz brought out cigars and brandy,
Tommy brought corned beef and fags,
Stood there talking, singing, laughing,
As the moon shone on No Man’s Land.
Christmas Day we all played football
In the mud of No Man’s Land;
Tommy brought some Christmas pudding,
Fritz brought out a German band.
When they beat us at football
We shared out all the grub and drink
And Fritz showed me a faded photo
Of a dark-haired girl back in Berlin.
For four days after no one fired,
Not one shot disturbed the night,
For old Fritz and Tommy Atkins
Both had lost the will to fight.
So they withdrew us from the trenches,
Sent us far behind the lines,
Sent fresh troops to take our places
And told the guns “Prepare to fire”.
And next night in 1914
Flares were burning, burning bright;
The message came along the trenches
Over the top we’re going tonight.
And the men stood waiting in the trenches,
Looking out across our football park,
And all along the Western Front
The Christian guns began to bark.
Cees Sleven © 2013
Poem “The Christmas Truce of 1914” by Simon Rees
ceessleven 